ZAPANJUJUĆA ISTORIJA: SRPSKI DINAR JE U UPOTREBI JOŠ OD 13. VEKA A PRIMALE SU GA I DRUGE DRŽAVE!
Tradicija upotrebe novca na prostorima današnje Srbije veoma je duga i seže u daleku prošlost. Srpski dinar ima dugu istoriju, a možemo je pratiti od početka 13. veka.
Kada je u srednjem veku došlo do formiranja nezavisnih država u Evropi, svaki vladar je svoju političku nezavisnost isticao kovanjem sopstvenog novca. Isti slučaj je bio i sa srednjovekovnom srpskom državom, koja je počela da jača od vladavine Stefana Nemanje tokom druge polovine 12. veka.
“Dinar” se među Srbima prvi put pominje u izvorima s kraja 1214. godine, u vreme Stefana Prvovenčanog. Novac su, sve do pada Despotovine, 1459. godine pod tursku vlast, nastavili da kuju gotovo svi srpski vladari, i to širom teritorije srpske srednjovekovne države, u kovnicama koje su se nalazile u blizini brojnih rudnika srebra kao što su Brskovo, Rudnik, Novo Brdo, Srebrnica, Trepča i drugi.
Bitno je napomenuti da u srednjovekovnoj Srbiji nije postojala centrala državna kovnica. Srpski srednjovekovni novac je kovan u više mesta, obično u blizini brojnih rudnika srebra ili u gradovima.
Prvo samostalno kovanje novca u srednjovekovnoj srpskoj državi započeo je kralj Stefan Radoslav po uzoru na vizantijski novac.
Jedan od najbitnijih rudnika srebra u tom periodu svakako je bio Brskovo (kod današnjeg Mojkovca, u Crnoj Gori) pri kom se nalazila i kovnica novca, a po svojoj vrednosti ostao je čuven brskovski dinar.
Brskovski dinar je naziv za srednjovekovni srebrni srpski dinar, rađen u kovačnici (tvrđavi) rudnika Brskovo. Kako su emisije novca nazivane prema njegovom poreklu, tako se već 1277. godine, za vreme kralja Dragutina, naziv “brskovski dinar” našao u Dubrovačkom carinskom statutu. Ponekad se novac po poreklu pominjao u širem smislu oblasti ili države, kao “dinari kralja Raške” ili “raški dinari” kako je navođeno u Veneciji.
Prve emisije brskovskog novca bile su po kvalitetu ravne venecijanskom grošu. Ima podataka da su bile i vrednije tj. imale malo veću težinu od venecijanskog. Sve dok je srpski novac imao te karakteristike, Venecija ga je rado primala.
Međutim, kad je došlo do pada njegove vrednosti, doduše minimalnog, i na težini i na kvalitetu, Venecija je zaustavila njegov prijem. Upravo zbog toga, čuveni italijanski književnik Dante Aligijeri smestio je srpskog srednjovekovnog kralja Milutina u svoj čuveni ep “Božanstvena komedija” ni manje ni više nego u – pakao, a vladar je optužen za falsifikovanje.
Brojnost, raznovrsnost i lepota srednjovekovne srpske valute, dostigla je svoj vrhunac za vreme najvećeg srpskog vladara, kralja (1331–1346), a potom cara Dušana (1346–1355), kada se prevazilaze susedne zemlje toga vremena.
Srpska srednjovekovna država se ugasila u 15 veku, dolaskom Osmanskog carstva, a sa njom se i ugasila proizvodnja novca.
Sve do polovine 19. veka u upotrebi je bio veliki broj različitih moneta stranih država. U periodu turske prevlasti, na teritoriji današnje Srbije radilo je nekoliko kovnica turskog novca, Novo Brdo, Kučajna i Beograd. Naziv poslednje vrste turskog srebrnog novca – para – prisutan je i danas kao naziv stotog dela srpskog dinara.
(Srbija Danas)