28. JUN KAO SUDBINA: Da li bog Svetovid već hiljadu godina pokušava nešto da kaže Srbima?! (FOTO) (VIDEO)
Mnogi veruju da je u korenu vidovdanskog kulta u Srba zapravo naš drevni paganski bog Svetovid, s obzirom da u Pravoslavnoj crkvi Sveti Vid ne igra važnu ulogu. Ako je to tačno, i ako uzmemo u obzir sve ono što se dogodilo na dan 28. juna u poslednjih hiljadu godina, pitanje iz naslova ima smisla
Sveti Vid je ranohrišćanski svetitelj rođen na Siciliji a pogubljen u Rimu početkom 4. veka, u vreme progona za vreme careva Dioklecijana (poreklom iz Duklje i Dalmacije) i Maksimijana.
Sredinom 8. veka njegove su mošti prenete u Pariz, da bi osamdeset godina kasnije bile predate benediktinskom nemačkom manastiru Korvej koji postaje središte kulta ovog svetitelja; praška katedrala koja dominira i zamkom i čitavim gradom posvećena je upravo Svetom Vidu. Tokom kasnog srednjeg veka u Nemačkoj se raširio Ples Svetog Vida koji je podrazumevao kolektivni, masovni ples do iznemoglosti pred njegovim kipom koji je, verovalo se, lečio od duševnih bolesti; kasnije se ovaj običaj proširio i na Češku i Poljsku, mada, ako uzmemo u obzir ono o čemu će biti reči u nastavku, nije nemoguće da je bilo i obrnuto.
Rimokatolička crkva ga proslavlja 15. juna, dok se u Pravoslavnoj crkvi ne štuje toliko da bi imao sopstveni dan. Šta više, u Srpskoj pravoslavnoj crkvi je sve do 1892. godine 15. jun (po julijanskom koji koristi SPC, po gregorijanskom je to 28. jun) bio posvećen Svetom Amosu, kada je postao posvećen Svetom knezu Lazaru i svetim mučenicima srpskim i kada je zvanično dobio naziv Vidovdan; sve do tada narod je proslavljao Vidovdan u potpunosti nezavisno od Crkve, koja ni danas dakle ne slavi Svetog Vida tog dana.
Mnogi su pokušali da objasne ovaj očigledni rascep između crkvene i narodne tradicije, pa se tako ukazuje na činjenicu da je hrišćanstvo na naše prostore prvo došlo sa Rimom te da smo tek sredinom 9. veka potpali pod jurisdikciju Carigrada, kao i na mogući uticaj rimokatoličkih saskih rudara koji su u velikom broju živeli u srednjevekovnoj Srbiji.
Konačno, ukazuje se i na mogućnost da kult Svetog Vida kod Srba i Slovena uopšte nema veze sa samim svetiteljem već sa našim paganskim bogom Svetovidom čije je obožavanje sa nametanjem hrišćanstva postalo zamaskirano poštovanjem svetitelja sličnog imena.
KO JE SVETOVID?
Jedan od najvećih slovenskih bogova koji je posebno bio štovan među baltičkim Slovenima na ostrvu Rujnu, i kod Srba na Balkanu kojima je (možda) bio vrhovni bog.
Njegovo ime se pokušava objasniti na različite načine. “Svet” se po nekima odnosi na svet u smislu Zemlje, a tome u prilog ide činjenica da opis njegovih kipova prikazuje glave koje gledaju na sve strane sveta (slično Janusu). Drugi, pak, misle da je u korenu značenja ovog prefiksa “svet” zapravo ideja vođe, moćne osobe, pobednika. Treći misle da se odnosi na svitanje, zoru, pa bi on bio “onaj koji sviće“.
Što se tiče sufiksa “vid”, ima ih koji misle da se radi o reči “vit” što je značilo “reč”, a ima i onih koji misle da je u pitanje skraćenica od “vitez”, kao konjanik, što bi možda moglo da se dovede u vezu sa Tračkim konjanikom.
Treći smatraju da “vit” dolazi od sanskrtskog “vi” ili “ve” sa značenjem “duvati” (zato kažemo “vejati”), a tome u prilog ide svedočanstvo da slovenski žreci prilikom čišćenja njegovog hrama nisu smeli da dišu. Konačno, tu su oni koji ovo povezuju jednostavno sa vidom, pa bi Svetovid bio onaj koji vidi ceo svet, onaj koji je sveznajući.
Svetovid je bio bog rata i zaštitnik plodnih njiva; ovo je inače uobičajena kombinacija kod drevnih naroda, kao kod rimskog boga Marsa. To se, naravno, savršeno uklapa u kult Vidovdana kod današnjih Srba, u kontekstu Kosovske bitke.
Opis njegovog hrama u Arkoni na tom ostrvu Rujnu (koje se danas u Nemačkoj naziva Rigen) koji imamo od hrišćanskih pisaca Saksa Gramatika i Helmonda pokazuje nam koliko je zapravo on bio značajan našim precima. U centru grada nalazio se drveni hram ukrašen obojenim drvorezom i dvostrukom ogradom, a u njemu je bila divovska statua boga sa četiri vrata i četiri glave, obrijane brade i ošišane kose.
U desnoj ruci kip je držao rog izrađen od raznih vrsta metala, a njega je sveštenik svake godine punio vinom te na osnovu isparenja proricao da li će godina biti rodna ili ne. U levoj ruci, koja je bila spuštena niz telo, bog je držao luk. Pokraj njega bili su uzda i sedlo (setimo se opet Tračkog konjanika), kao i veliki mač sa kanijom i balčakom od srebra.
Žreci su jednom godišnje, u vreme žetve, prinosili žrtve ispred hrama, a Svetovida pozivali da otadžbini podari slavu te narodu bogatstvo. Ispred kipa je potom postavljan kolač premazan medom, iza koga je stajao obrednik i pitao okupljeni narod da li ga vidi; oni bi rekli da ga vide, a on je iskazivao želju da ga naredne godine ne vide da bi žetva bila obilnija.
U ovom je svetilištu takođe čuvan beli konj za koga se verovalo da pripada Svetovidu; konja niko nije smeo da dodirne, samo su ga žreci smeli napasati i opremati. Narod je verovao i da ga Svetovid na tom konju predvodi u borbama protiv dušmana. Korišćen je i za gatanje, pa su pred polazak u rat sveštenici ispred hrama postavljali koplja i izvodili ga osedlanog da preko njih pređe; ako konj pri preskakanju krene prvo desnom nogom, rat će se završiti povoljno, a ako krene levom, rat mora da se odloži.
Hram u Arkoni je razoren 1168. godine od strane hrišćanskih germanskih armija kao jedno od poslednjih uporišta paganizma u tom delu Evrope. Nekoliko vekova ranije, tačnije 873. godine, vizantijski car Vasilije I porušio je Srbima u Neretljanskoj oblasti sva svetilišta i kipove osim onog najvećeg koji je bio posvećen Svetovidu; ono je “pročišćeno” i pretvoreno u crkvu posvećenu Svetom Vidu.
ŠTA SE SVE U SRPSKOJ ISTORIJI DESILO NA VIDOVDAN?
Šta nije! Krenimo redom, od 1389. godine (verovatno se i mnogo štošta na taj desilo i pre toga, ali je nezabeleženo) kada su se na polju Kosovu sukobile otomanska vojska na čelu sa sultanom Muratom i srpska vojska predvođena knezom (u narodu carem) Lazarom. Kao što znate, u toj bici Miloš Obilić je zaklao turskog padišaha a njegov čin je jedan od dva stuba Kosovskog mita (drugi je žrtvovanje ovozemaljskog carstva radi nebeskog). Sama bitka je okončana “remijem”, ali su Turci iskoristili okolnosti mnogo bolje.
Potom postoji prekid od nekoliko vekova; možemo nagađati da su se mnoge bitne stvari desile na ovaj dan i u međuvremenu, posebno ako imamo u vidu šta se sve 28. juna dogodilo u poslednjih vek i po, ali nećemo to raditi, pa ćemo direktno skočiti na 1881. godinu kada je sklopljen tajni dogovor između kralja Milana Obrenovića i cara Franje Josifa kojim je Austrougarska Srbiju podržala u obnovi kraljevine (ta podrška je bila ključna, bez nje ne bismo uspeli) u zamenu za prestanak davanja podrške srpskim nacionalnim elementima koji su unutar Dvojne monarhije radili na njenom razbijanju.
1914. godine Gavrilo Princip vrši atentat u Sarajevu nad prestolonaslednikom Austrougarske nadvojvodom Francom Ferdinandom (opšte je prihvaćeno da se radi o politički najuspešnijem atentatu u istoriji ljudske vrste), što pokreće već spremljene točkove i dovodi do Prvog svetskog rata.
Tačno pet godina kasnije, 1919, potpisan je Versajski sporazum čime je okončan sukob između Antante i Nemačke; nakon toga uslediće Pariska mirovna konferencija.
1921. godine kralj Aleksandar I Karađorđević proglašava ustav Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca, koji će nakon toga biti poznat kao Vidovdanski ustav.
1948. godine Informbiro objavljuje svoju čuvenu “Rezoluciju” kojom počinje politički sukob Sovjetskog Saveza i njegovih satelitskih, marionetskih država u Istočnoj Evropi sa FNR Jugoslavijom.
1989. godine na obeležavanju 600. godišnjice Kosovske bitke Slobodan Milošević drži govor na Gazimestanu koji mnogi smatraju prekretnicom u postojanju Jugoslavije; navodno, tek posle toga Slovenci počinju da uzimaju u obzir otcepljenje koje je do tada podržavala manjina u tamošnjem Savezu komunista.
Slučajno ili ne, 2001. godine, baš na Vidovdan, Slobodan Milošević je izručen Haškom tribunulu gde mu se sudilo za zločine koje su srpske snage počinile na Kosovu i Metohiji tokom 1998-99. godine. Umro je u pritvoru u Sheveningenu i nikada nije osuđen za ono što mu se stavljalo na teret.
Pet godina kasnije, 2006, Crna Gora je primljena u Ujedinjene nacije.
2008. tadašnja Vlada Republike Srbije doneće Deklaraciju o osnivanju Skupštine Zajednice opština Autonomne pokrajine Kosovo i Metohija, kao pokušaj da se odgovori na samoproglašenje Republike Kosova.
Ako je pretpostavka o paganskom korenu proslavljanja Vidovdana tačna, i ako bog Svetovid zapravo stvarno postoji (što je, naravno, malo verovatno), vredi ponovo postaviti pitanje iz naslova: šta ovaj drevni slovenski bog poručuje srpskom narodu već hiljadu godina? šta pokušava da nam kaže?
Pogledajte video:
(O. Š.)