Web-Tribune.com Vaše mesto za novosti…
U našoj najpoznatijoj srednjevekovnoj dinastiji bilo je jedanaest vladara koji su sebi dodali ime Stefan. Samo, to nije bilo lično ime, već je po sredi nešto sasvim drugo
Izložba „Zaveti i poruke. Stefan Nemanja – devet vekova“. Foto: Tanjug/Filip Krainčanić
Od velikog župana Nemanje pa do cara Uroša V bilo je u našoj najpoznatijoj (ali ne i jedinoj, daleko od toga) srednjevekovnoj dinastiji jedanaest Stefana i nijedan se nije zvao Stefan po rođenju.
O čemu se, onda, tu radi?
Radi se o tome da je Stefan bilo ime koje je svaki krunisani Nemanjić sebi dodavao ispred ličnog imena kao počasno ime, kao titulu, kao simbolički izvor legitimiteta da se vlada. U tom smislu i u takvoj nemanjićkoj upotrebi, ime Stefan je zapravo titula i praktično se može tretirati kao sinonim za reč “kralj/car”, sa posebnim simboličnim značenjem za Srbe.
Razlog ovakve prakse je verovatno povezan sa snažnim kultom Svetog Stefana u Vizantiji, gde je ovaj prvi hrišćanski mučenik i savremenik Isusov bio simbol carstva.
Sa druge strane, možda je ključnu ulogu igralo značenje grčke reči “stephanos” iz koje je nastalo i ime Stefan. Naime, ova reč znači “kruna, venac, čast, nagrada”, pa tako ime znači “okrunjen, ovenčan”. Kralj Stefan Prvovenčani je, može se reći polupleonazam, jer Stefan već znači “ovenčan”.
Krunisanje cara Dušana, delo Alfonsa Muhe, proslavljenog českog slikara. Foto: Wikimedia Commons/Zoupan
Nemanja je bio prvi koji je svom imenu dodao ime Stefan, i stoga ga je svaki monarh iz loze Nemanjića dodavao, što zbog tradicije, što zbog sinonimnosti sa reči “vladar, kralj, car”, što zato da bi potvrdio svoje pravo da vlada. Sveti Stefan je takođe bio i svetac-zaštitnik srpske države i kod prvih Nemanjića se nalazio na reversu vladarskog pečata kao i na bazi kovanica.
Što se tiče imena Uroš, prvi kralj koji ga je nosio bio je Uroš I Hrapavi. Njegov sin Dragutin postao je kralj ali je predao vlast mlađem bratu Milutinu nakon što je pao sa konja; kada se oporavio tražio je natrag presto ali brat mu nije baš bio raspoložen za to pa je izbio građanski rat. Izašavši kao pobednik, verovatno da bi dao dodatni legitimitet svojoj vlasti, Milutin dodaje ime Uroš iza imena Stefan. Svom sinu takođe daje ime Uroš; njega znamo kao kralja Stefana Uroša III Dečanskog.
Car Dušan sledi Milutinovu logiku, jer je i sam imao problema sa nasleđivanjem zbog čega je morao protiv oca da digne bunu 1331. godine i da preotme presto. S obzirom da je imao za kontra-pretendenta mlađeg polubrata Sinišu, i on verovatno dodaje ime Uroš da bi legitimisao svoju vlast kao jedini pravi naslednik Uroša III.
I on, kao i deda mu Milutin, daje sinu ime Uroš. Može se dakle reći da su od petorice Uroša iz loze Nemanjića trojica istinski nosila to ime, dok su kod druge dvojice to bile simbolične titule.
Stefan Tvrtko I Kotromanić, kralj Srbljem i Bosni. Foto: Wikipedia/Alenmahovic
Bosanski ban Tvrtko je usvojio praksu vezanu za ime Stefan 1377. godine kada se u manastiru Mileševa, pred moštima Svetog Save, krunisao za kralja Srbljem, Bosni, Pomorju, Humskoj zemlji, Donjim Krajem, Zapadnim stranam, Usori i Podrinju, te postao kralj Stefan Tvrto I iz loze Kotromanića.
Deluju pomalo smešne tvrdnje bošnjačkih istoričara koji pokušavaju da dokažu da je čovek dodao sebi titularno ime jer je vladao delom teritorije koja je bila nekada pod Nemanjićima.
Deluje mnogo verovatnije da je to uradio jer je pripadao srpskom kulturnom i identitetskom krugu, kao i zato što je kognatski pripadao dinastiji Nemanjić preko bake Jelisavete čiji je otac bio kralj Stefan Dragutin.
Bilo kako bilo, svih njegovih osam naslednika na bosanskom prestolu sebi su takođe dodavali ime Stefan, baš kao što je pre njih to bio slučaj u Raškoj. Sve se okončalo 1463. godine, sa poslednjim kraljem Stefanom Tomaševićem koji je takođe bio i poslednji despot Srbije. Osmanlije su mu došle glave.
(Telegraf.rs)
