Web-Tribune.com Vaše mesto za novosti…
Kada su Sloveni došli na Balkan?! Da li su Nemanjići dobili krunu od pape?! Koja strana je izgubila Kosovski boj?! Na ove i druge večite nedoumice i zablude iz naše nacionalne istorije odgovore portalu Govori Srbija dao je dr Goran Šarić, katolički teolog i istoričar iz Rijeke.
Govori Srbija: Doktore Šariću, šira javnost u Srbiji za Vas je čula nakon što ste izneli brojne dokaze kojima razobličavate postojeće zvanične teorije o doseljavanju Slovena na Balkan?! Vi tvrdite da su naši preci daleko ranije naselili ove prostore. Zbog čega nas zvanična istorija uči da su Sloveni na Balkan stigli tek u 7. veku?
Dr Goran Šarić: Iako je pokušaja da nas prikažu kao došljake na tuđu zemlju bilo i ranije, pre svega od strane Vatikana i Venecije, “dogma” o doseljavanju Slovena definitivno u zvaničnu istoriju ulazi po diktatu bečkog dvora tek u drugoj polovini 19. veka. To je vreme nacionalnog buđenja u svim evropskim zemljama. Kod nas proces nacionalnog osvešćivanja nije išao spontano, nego je vođen iz Beča i Vatikana. Oni su stvarali nacije prema geografskim odrednicama, po sistemu “zavadi, pa vladaj”. I Vukova reforma, bez obzira na mnoge pozitivne aspekte, bila je projekat Habsburške Monarhije.
Beč je hteo srpski jezik što više udaljiti od ruskog. Vuk je izabran kao zamena za svetog Savu, jer je svetosavlje označeno kao imuni sistem Srba, koji treba uništiti da bi Srbe pokorili. Nakon bečke administracije, dolazili su katolički misionari koji su imali zadatak prevođenja pravoslavnog stanovništva na katoličku veru. Prelazak na katolicizam bio je uslov bez kojeg se nije moglo napredovati ni u vojsci, ni u državnoj službi.
Kroz čitav 19. vek na delu je neprincipijelna koalicija Habsburške Monarhije, Velike Britanije i Osmanskog carstva. Beč i London su održavali Tursku, tzv. bolesnika sa Bosfora na “aparatima” samo da bi sprečili ujedinjenje Slovena na Balkanu i vraćanje Carigrada u ruke pravoslavaca, odnosno da bi Rusiju držali što dalje od toplih mora. Velika Britanija podržavala je kolonijalnu politiku Austrije na Balkanu, a Austrija je podržavala kolonijalnu politiku Velike Britanije na Bliskom istoku. Konstanta i austrijske i britanske politike bile su rusofobija i srbofobija kao ogranak rusofobije.
Bečko-berlinska istoriografija, koju su u 19. i početkom 20. veka prihvatili naši istoričari, služila je velikogermanskim interesima. Glavni cilj Njemačke i Austrije bio je širenje na slovenske zemlje. Zato su njihovi istoričari Slovene prikazivali kao divljake i došljake. Finale velikogermanske ideologije videli smo u Drugom svetskom ratu u kojem su nacisti pobili više od 30 miliona Slovena.
Kad govorimo o seobama moram naglasiti da one same po sebi nisu sporne. Od kad je ljudi, bilo je i migracija. Seobe su stalna sudbina čoveka sa Balkana. Međutim, nisu se selili celi narodi, već uglavnom muškarci i ratnici. Kad su veće skupine naroda putovale, nisu odjednom prevaljivale prevelike udaljenosti. Danas imamo moderne puteve i prevozna sredstva, pa opet većinu migranata koji pristižu u Evropu čine mlađi muškarci.
Kada uporedimo arheološke ostatke, kultove, predanja, ukrase, nošnje, antropološke i druge karakteristike stanovništa Balkana pre sedmog veka i nakon njega, sa priličnom dozom sigurnosti možemo zaključiti da je jedna, ne tako mala jezgra naroda ostajala i opstajala ovde kroz vekove, od Lepenskog Vira i Vinče, preko vremena Tračana i Ilira, Rimskog carstva, Srednjeg veka, pa do modernog vremena i da su mnogi stanovnci Srbije, Bosne, Hrvatske, Crne Gore i Makedonije potomci tog autohtonog stanovništva. Sloveni su i pre 7. stoleća živeli gde i danas žive, od Baltika do Jadrana.
Govori Srbija: U istorijskim udžbenicima za osnovne i srednje škole u Srbiji gotovo da se ne pominje srpska istorija pre dinastije Nemanjića. Posledica toga je da jedan broj Srba danas nije siguran da li je pre Stefana Nemanje uopšte postojala srpska država. Možete li nam reći nešto više o državnosti Srba u vekovima koji su prethodili Nemanjićima?!
Dr Goran Šarić: Osnovni razlog zbog kojih se u u Srbiji ne uči o dinastijama pre Nemanjića je što se tada srpska država prostirala zapadno od Drine. I ne samo zapadno od Drine, već je veliki deo severne Albanije bio naseljen Srbima još pre dolaska Albanaca, a Skadar je dugo vremena bio prestoni grad srpskih vladara. Istoriografija 19. veka sledila je bečko-berlinsku školu, po kojoj ne samo da Sloveni nisu autohtoni na Balkanu, nego ni Srba nije smelo biti ni zapadno od Drine, ni na albanskoj obali.
Još od Karađorđevog ustanka najveća fobija Beča bila je ujedinjenje svih južnih Slovena pod vođstvom Srbije.Vidimo da taj strah nije bio bez osnove, jer se to 1918. dogodilo i značilo je kraj Austro-Ugarske. Da je srpska država postojala i pre Nemanjića, danas više nije ni najmanje sporno, ako je ikada i bilo, bez obzira što su prednemanjićke dinastije nasilno brisane iz istorije.
Dokaz brisanja je i pečat kneza Strojimira, pripadnika dinastije Vlastimirovića iz 9. veka. Pečat se 2006. odjednom pojavio na aukciji u Nemačkoj. Bio u privatnoj kolekciji i pravo je pitanje odakle nekom Nemcu srpski pečat i kolike još tragove naše istorije skrivaju privatne kolekcije po svetu?!
Miloš Milojević, srpski istoričar iz 19. veka, za kojeg kažu da je izmišljao, piše da je Srbima u prvoj polovini 10. veka vladala kraljica. Pre nekoliko godina otkriveni su delovi natpisa iz zidova nekadašnje džamije, a danas crkve sv. Vida u Klisu, kod Splita. Na njima se pominje kraljica Domaslava, a natpis je datiran u prvu polovinu 10. veka. Ako je Milojević izmišljao, kako to da je arheologija 140 godina kasnije potvrdila njegove izmišljotine? I kako to da sveznajuća bečko-berlinska škola nije znala za tu kraljicu?
Andrija Kačić Miošić, franjevački sveštenik iz Makarske, 1756. godine objavio je “Razgovor ugodni naroda slovinskog”, jedno od najvrednijih i najčitaniji dela južnoslavenske književnosti svih vremena. Tu piše o tridesetak prednemanjićkih kraljeva i vladara, koji su svoju državu osnovali sredinom 5. veka.
Kačić Miošić pominje kralja Bodina i njegovog oca,kralja Mihaila iz dinastije Vojislavljevića koja je Srbijom vladala u 11. veku, dakle, puno pre rođenja Stefana Nemanje. Bodinov pečat sa likom svetog Teodora pronađen je u Arheološkom muzeju u Istanbulu 2008. godine, a portret kralja Mihaila nalazi se u crkvi svetog Mihajla u Stonu pored Dubrovnika. Ne bi me čudilo da se u narednim godinama otkriju i artefakti sa nazivima Svevladovića i Drvanovića.
Govori Srbija: U Srbiji je završeno prikazivanje prve sezone igrane serije o srpskoj vladarskoj lozi Nemanjića. Serija je naišla na brojne osude od strane publike zbog uličnog žargona, neadekvatnih lokacija za snimanje važnih kadrova, pogrešne istorijske interpretacije i drugih spornih detalja, ali ono što je najviše uzdrmalo javnost je scena koja prikazuje ceremoniju krunisanja Stefana Prvovenčanog i momenat u kojem papski kardinal izlazi iz pravoslavnog oltara i stavlja Stefanu krunu na glavu. Razjasnite nam tu večitu dilemu u srpskoj nacionalnoj istoriji da li su Nemanjići dobili kraljevsku krunu od pape?!
Dr Goran Šarić: Carstvo Nemanjića nije nastalo ni od kakvih papinih laskanja i kruna, nego u borbi i krvi. Vatikan nikad Srbima nije slao krune, nego krstaše i inkviziciju. Da je bilo do pape, Srbije ne bi bilo. Tu priču o papi koji Stefanu Prvovenčanom šalje krunu forsira provatikanska struja unutar Pravoslavne crkve i istoričari koji su o istoriji učili iz udžbenika naših neprijatelja. Njihovi izgovori podsećaju na Jehovine svedoke koji kažu: “Ako je Isus bio sektaš, onda sam i ja.”, odnosno: “Ako su Stefan Prvovenčani i sveti Sava ekumenisti, onda sam i ja.” Ali, niti je Isus bio sektaš i maltretirao ljude po kućama, niti su se Nemanjići klanjali pred papom.
O krunisanju Stefana Provovenčanog nema nikakvih izvora iz tog vremena osim njegovog pisma iz 1220. u kojem se papi već obraća kao kralj i u kojem ne traži krunu već potvrdu krune. Da je papa Honorije III stvarno krunisao Stefana, o tome bi postojala opširna dokumentacija u vatikanskoj arhivi, a ona ne postoji.
Kasniji izvori poput ideološki obojenog i mnogo puta prepravljanog Tome Arhiđakona su kontradiktorni i ne donose nikakve pouzdane informacije o samom događaju, ne pišu ni kad se desilo navodno krunisanje, ni gde, ni ko je bio papski legat.
Pismo Stefana Prvovenčanog papi Honoriju III nije dokaz krunisanja, već pokazuje kako su vladari Srbije morali balansirati između imperijalnih ambicija raspadajuće Vizantije i Mađara koje je papa dovukao na Balkan obećavajući im srpsku krunu.
Naravno da im nije odgovarao sukob sa Vatikanom i da su pokušavali sa papom održavati korektne diplomatske odnose, iako su bili svesni skrivenih namera Vatikana. Nemanjići nisu podizali stotine katoličkih crkava i manastira, nego pravoslavnih, nisu se odricali prestola i odlazili u katoličke monahe, nego pravoslavne.
Sve što je Stafan Prvovenčani mislio o papi, uniji i ekumenizmu rekao je na Žičkom saboru gde su on i srpsko plemstvo predvođeni Svetim Savom osudili “latinsku jeres”.
Govori Srbija: Kosovska bitka odigrana na Vidovdan 1389. godine vekovima je najvažniji identitetski događaj naše istorije. Upravo iz Kosovskog boja proistekla je čitava mitologija i vrednosni sistem srpskog naroda. Sve su glasniji oni koji tvrde da ne postoji nijedan razlog da „Srbi slave poraz iz 1389. godine“, međutim još uvek ne postoji usaglašen zaključak ko je u toj bici pobedio. Kakvo je vaše tumačenje konačnog ishoda Kosovskog boja?
Dr Goran Šarić: Veliki narodi ne slave pobede u kojima su bili jači i brojniji, nego poraze u kojima su se časno i hrabro borili. Bitka kod Termopila bila je poraz sa katastrofalnim posledicama po Grke, pa je najopevanija grčka bitka o kojoj se i danas snimaju holivudski filmovi. Isto je i sa bitkom za Alamo u kojoj su Teksašani poraženi, a postala je temelj američke nacionalne mitologije. Mit je iracionalna istina. On preko svojih moralnih, religioznih, socijalnih i ekonomskih dimenzija povezuje pojedince u zajednicu, rulju u narod, plemena u naciju.
Kosovski zavet u svesti srpskog naroda ima mitski značaj baš zbog uzvišenih vrednosti koje u sebi sadrži – žrtva pojedinca za narod i izbor duhovnog pred materijalnim. Još je Ludovik Crijević Tuberon, dubrovački sveštenik iz 15. veka sa divljenjem opisivao Lazarovu večeru. I danas je taj izbor pred svakim od nas: da li prodati veru za večeru, da li izabrati zemaljsko ili nebesko, da li ići u bitku ne prema tome kolika je sila koja nas napada, nego kolika je svetinja koju branimo!
Što se tiče ishoda Kosovskog boja, on je u najmanju ruku bio nerešen. Ako je iko relevantan da o njemu izvesti, onda su to Dubrovčani koji su ga gledali svojim očima. Dubrovačka Republika imala je u Srbiji razgranatu mrežu trgovaca i obaveštajaca. Nema sumnje da su neki od njih prisustvovali Kosovskom boju, barem kao posmatrači.
Prema dokumentima koje sam našao u dubrovačkoj arhivi, bila je to veličanstvena bitka u kojoj su poginula oba vladara, sultan Murat i Lazar, kojeg dokumenti nazivaju kraljem i despotom, a žrtve su na obe strane bile tolike da na kraju ni jedni ni drugi nisu mogli proslaviti pobedu. Turci su do duše oterani iz Srbije, ali su se ubrzo vratili sa novom vojskom. Možda je najbolje reći da je to bila pirova pobeda Srba.
Još svi mrtvi iz Kosovskog boja nisu bili ni sahranjeni, a sa severa su u Srbiji provalili Mađari. Sa vojskom desetkovanom u ratovima sa Turcima i međusobnim sukobima za vlast, plemstvom koje je u Bosni već prešlo na katolicizam, maloletnim Lazarovim sinovima koji nisu mogli preuzeti presto i kraljem Tvrtkom I Kotromanićem zauzetim osvajanjem Dalmacije, Srbija se našla u vrlo teškoj situaciji.
Tada je do izražaja došao genij kneginje Milice koju je narod sa pravom prozvao caricom. Pred njom je bio izbor: mogla je prihvatiti ugarsku okupaciju, mogla je preći na katolicizam i priznati prvenstvo ostarelom Stefanu Dabiš (koji je taman nasljedio Tvrtka) ili ući i vazalni odnos sa Turcima.
Istorija je pokazala dalekovidnost njezinog poteza. Da je prihvatila ugarsku okupaciju, Srbija bi već 1402. pala pod Turke, a da je prešla na katolicizam, prošla bi kao i bosanskom plemstvo koje ni savijanje kolena pred papom nije spasilo od osmanske okupacije.
Miličin sin, Stefan Lazarević, prvo je u bici kod Nikopolja 1396. sa svojom teškom konjicom bio odlučujući faktor u pobedi Turske nad Ugarskom i na taj otklonio mogućnost ugarske okupacije Srbije, a onda se posle bitke kod Angore 1402. oslobodio turskog vazalstva i ubrzo napravio jednu od najjačih srpskih država u istoriji.
Govori Srbija: Čitav ciklus narodne epske poezije posvećen je Marku Kraljeviću, sinu kralja Vukašina Mrnjavčevića, koji je stolovao u Prilepu u današnjoj Makedoniji. Narod je Marka opevao kao neustrašivo i hrabrog junaka, zaštitnika nemoćnih i slabijih, borca za pravdu i istinu. Svedoci smo da jedan broj istoričara Marka Kraljevića prikazuje u drugačijem svetlu – kao turskog vazala koji je služio njihovim interesima. Da li je Marko junak ili vazal ili možemo reći da jedno drugo ne isključuje?!
Dr Goran Šarić: Narod sigurno svoje najlepše epske pesme ne bi posvetio izdajniku i turskom slugi. Da je kraljević Marko bio turski vazal, onda bi sudelovao u Kosovskom boju na strani Turaka, kao i ostali turski vazali. Marka ne samo da nema među turskim vazalima u Kosovskom boju, nego Turcima nije dozvolio da prođu pored Prilepa gde je stolovao, pa su na Kosovo išli dužim, zaobilaznim putem, preko teritorije turskog vazala Dragaša. Konstantin Mihailović, koji je kao janjičar služio u turskoj vojsci, u svom delu nazvanom “Janjičareve uspomene” („Letopis o turskoj upravi“) piše da je Bajazit nakon Kosovske bitke napao kraljevića Marka. To znači da se Marko od 35 godina koliko je bio vladar (od toga 24 samostalan), najmanje 30 godina borio protiv Turaka.
No, hrišćanske države padale su jedna po jedna pod tursku vlast i pred Markom se u poslednjoj godini života našao izbor koji je pokazao svu veličinu njegovog karaktera i učinio ga legendarnim junakom ne samo srpskih narodnih pesama, već ga se slavilo od Slovenije do Bugarske, od Rumunije do Albanije. On je naime, mogao 1394., poput njegove braće Andrijaša i Dmitra uzeti svoje srebro iz dubrovačkog depoa i pobeći u Ugarsku. Ipak, izabrao je da podeli sudbinu naroda i ostao je u Prilepu. Narod mu to nikad nije zaboravio. Kraljević Marko gine 1395. u bici kod Rovina koju Turci gube baš zbog sabotaže Marka i srpskih snaga koje su se borile na turskoj strani.
Govori Srbija: Neretko se u neformalnim razgovorima može čuti da su Srbi tamnije puti, očiju i kose zapravo potomci Turaka koji su silovali srpske žene i koristili tzv. pravo prve bračne noći u vekovima ropstva. S obzirom na to da se godinama bavite genetikom, možete li nam reći da li je reč o velikoj zabludi i zbog čega su Srbi „tamniji“ od ostalih slovenskih naroda?!
Dr Goran Šarić: Tamnija put nema veze sa Turcima. Tračani i Iliri koji su na Balkanu živeli još prije dolaska Rimljana, bili su nešto tamnije puti. U antičkim spisima oni su opisani kao visoki i crni, a neki Tračani su bili i crveni. Najnovija genetička istraživanja pokazala su da današnji stanovnici Srbije imaju zanemarljiv procenat gena, odnosno haplogrupa koje su mogle doći sa turskim osvajanjima. To je logično, jer u zakonima Osmanskog carstva nije bilo dozvoljeno silovanje hrišćanskih žena, dok je na zapadu postojalo pravo prve bračne noći (jus primae noctis).
Osim toga, Srbija uopšte nije bila pod Turcima 500 godina. Vojvodina je pod turskom vlašću bila negde između 160 i 180 godina, dok su recimo iz Dalmacije Turci potpuno isterani tek nakon 216 godina vlasti. Najveći deo Srbije sa povremenim prekidima bio je u Osmanskom carstva između 260 i 330 godina. U Hrvatskoj postoji tendencija da se smanjuje broj godina Osmanske vlasti, a u Srbiji se povećava.
Pad Smedereva iz 1459. godine, nije bio, kako se u istoriografiji smatra i kraj srpske države. I nakon toga postojala je Srpska despotovina sa sedištem u Kupniku. U njemu je stolovao i čuveni Zmaj Ognjeni iz narodnih pesama, odnosno despot Vuk Grgurević, junak i pobednik mnogih bitaka sa Turcima. Turci su Kupnik osovojili 1523. Jovan Nenad, zvan crni čovek, poslednji srpski car, vladao je Bačkom, Banatom i Sremom sve dok ga 1527. Mađari nisu ubili iz zasede. Duga linija srpske državnosti prekida se tek 1543. smrću Stefana Štiljanovića, a obnavlja u Karađorđevom ustanku, 1804., dakle 261 godinu kasnije.
Cilj tih priča je Srbima nametnuti kompleks manje vrednosti i stigmu robova i poturčenjaka. Istina je potpuno suprotna. Gde god zakopamo po Srbiji, nalazimo skrivene mačeve ili druge ostatke stalnih pobuna i ustanaka protiv Turaka. Dovoljno je pogledati kartu Balkana iz prve polovine 19. veka, gde između velikih imperija Habsburške Monarhije i Osmanskog carstva prkosno stoji mala Srbija.
Srbi su jedni narod koji se samostalno oslobodio od Turaka. Bugari i Rumuni imali su pomoć Rusije, a Grcima su uz Ruse pomogli Britanci i Francuzi. Takođe, Srbi su jedini evropski narod koji je u moderno vreme imao čak tri svoje narodne dinastije, dok su svi ostali, Italijani, Španci, Grci, Bugari, pa čak i Rusi imali Germane na svom prestolu.
Govori Srbija: Nedavno se navršilo 100 godina od smrti Gavrila Principa. Sarajevski atentat je obeležio vek iza nas. Pozadina i okolnosti tog događaja i dalje su predmet istorijske rasprave i različitih tumačenja. Da li je Prvi svetski rat počeo zbog pucnja Gavrila Principa, ili bi se on svakako dogodio? Koliko je tačna tvrdnja da je prestolonaslednika Franca Ferdinanda Beč svesno žrtvovao kao povod za ulazak u rat?! Da li iza atentata stoji zavera krupnih interesa, ili samo ideali Gavrila Principa i njegovih saboraca?!
Dr Goran Šarić: Iza sarajevskog atentata stajale su tajne službe, koje su na neki način manipulisale sa plemenitim namerama mladobosanaca. Nadvojvoda Ferdinand bio je omražen u Austro-Ugarskoj i od strane naroda i od što je važnije, elita, koje su ga smatrale religioznim fanatikom. Čak ga ni rođeni otac, car Franjo Josip nije voleo, a pogotovo se ni car, ni bečka aristokratija nisu mogli pomiriti s idejom da će im carica postati sluškinja slovenskog porekla, Ferdinandova nepriznata supruga Sofija Hotek, koju je slučajno pogodio metak namenjen generalu Poćoreku.
Austrijska služba je pratila svaki korak Gavrila Principa, da su hteli mogli su sprečiti atentat. Njima je osim toga što si se tako rešili Ferdinanda, atentat dobro došao i kao povod za napad na Srbiju. Još je 1913. nadbiskup Rafaelo Skapineli u tajnom pismu Vatikanu pisao kako je Austrija odlučna da se vojno obračuna sa Srbijom. I Karl Habsburg je rekao da Srbija nije odgovorna za Prvi svetski rat: “ jer da nije počeo pucnjem u Sarajevu, počeo bi par nedelja kasnije negde drugde”. Čudno je da to unuk poslednjeg austro-ugarskog cara zna, a moderni britanski istoričari se prave da ne znaju.
Kao ni danas, ni tada ništa nije prolazilo bez Velike Britanije, čije skrivene prste vidimo ne samo u sarajevskom atentatu, već je čitav Prvi svetski rat britanska obaveštajno-politička akcija. Oni su u tom ratu prvo Beč gurnuli na Srbiju, znajući da će Rusiji koja je do tada stalno uzmicala pred agresivnim potezima austrijske politike na Balkanu, napad na Srbiju biti crvena linija.
Tako su se odjednom u ratu našle najveće kontinetnalne sile i konkurenti Velike Britanije, Habsburška Monarhija, Nemačka carstvo i Rusija. Nakon tog rata te tri države više niti su bile sile, niti su bile carstva. Beč, koji je kroz čitav 19. vek šurovao sa Velikom Britanijom, na kraju je završio onako kako završavaju svi britanski saveznici.
Mi nemamo razloga žaliti za Austro-Ugarskom. Ona se prema nama ponašala jednako kao Velika Britanija prema stanovništvu svojih kolonija. Za razliku od beligijskog kralja Leopolda II koji je vršio fizički genocid nad stanovništvima Konga, Austrija je provodila kulturni i duhovni genocid nasilno nam menjajući svest i brišući istoriju. Sve je kulminiralo prvim koncentracionim logorima u Evropi.
Prve koncentracione logore na svetu imali su Britanci za Bure, a u Evropi Austro-Ugarska za Srbe.
Među hrvatskim istoričarima postoje neka bulažnjenja da je Beč posle Prvog svetskog rata nameravao Hrvatskoj pripojit Bosnu i Hercegovinu, Vojvodinu, pa i deo Srbije, što je suludo, jer za vreme čitave Habsburške Monarhije ni Dalmacija nije pripadala Hrvatskoj.
Dalmacija je bila nedođija, nije postojala čak ni pruga Zagreb-Split, a ono malo izgrađenih pruga u Hrvatskoj, bilo je u vlasništvu Mađarske i na njima je zvanični jezik bio mađarski. Subotica je tada bila veći grad od Zagreba, a u Hrvatskoj je pravo glasa imalo svega par posto stanovnika.
Posebno je teška bila situacija u Bosni i Hercegovini, gde su još postojali kmetovi. Domaće stanovništvo bilo je nepismeno, dok je Beč u Bosnu naseljavao desetine hiljada činovnika iz cele Monarhije za koje je gradio velelepne građevine, a seljaci su imali zemljane podove. Zato je lako razumeti bunt Gavrila i mladobosanaca protiv kolonijalne austrijske politike.
U Trstu se sigurno živelo mnogo bolje nego u Bosni, pa su ipak Italijani pokušali ubiti cara Franju Josipa. Kod nas je nepoznato ime tog atentatora, Guglielma Oberdana. Italijani nemaju dileme oko toga da li je Oberdan heroj ili terorista. Mnogi gradovi i trgovi širom Italije nose njegovo ime, a naši istoričari još uvek raspravljaju da li je nacionalni junak mladić koji je sa nekoliko pucnjeva okončao vekovnu Habsburšku tiraniju?! Gavrilo nažalost nije dočekao da joj vidi ljes iako se njezin mrtvački smrad širio i do njegove tamnice. Nadam se i verujem da duh Gavrila Principa i dalje živi u nama.
(Izvor: govorisrbija.rs)
