NAJTEMELJNIJA OPERACIJA RASRBLJAVANJA SRBA POSLE 2. SV. RATA: EVO KAKO SU SRBI POSTALI MAKEDONCI!

NAJTEMELJNIJA operacija rasrbljavanja Srba posle Drugog svetskog rata izvedena je na teritoriji bivše jugoslovenske republike Makedonije, otkrio je istoričar Borisav Čeliković istražujući smišljeno „izgubljene“ etnološke radove iz ove oblasti.

Upoznavanje sa njima ne može da ispravi greške iz prošlosti, ali je upozorenje da se iste greške ne ponove.

– Iščitavanjem najstarijih spisa o naseljima i poreklu stanovništva srpskog naroda, nastalih u drugoj polovini 19. i prvoj polovini 20. veka i poređenjem sa onim napisanim posle Drugog svetskog rata, možemo saznati na koji način je obavljano rasrbljavanje srpskog naroda i stvaranje novih nacionalnih entiteta na prostoru Balkana – kaže Čeliković, urednik etnografske edicije „Koreni“ u „Službenom glasniku“, koja je do sada publikovala oko 40.000 strana nepoznate građe o Srbima.

– Jedan od kominternovskih zadataka koji je posle Drugog svetskog rata preuzela komunistička vlast u Jugoslaviji bilo je stvaranje makedonskog entiteta.

Otkrića cenzurisanih etnoloških radova o Srbima u Makedoniji i naučnih manipulacija kojima se kreiralo javno mnjenje u SFRJ, kao i cenzorskih metoda i motiva srpskih intelektualaca da saučestvuju u rasrbljavanju bila su povod da buduća 49. knjiga edicije „Koreni“ pod imenom „Podrimlje“, na 1.000 strana, bude posvećena nestalim Srbima ovoga kraja.

– Još je ruski konzul Ivan Stepanovič Jastrebov oko 1875. godine utvrdio da na tom prostoru žive Srbi, muslimani i hrišćani, „koji drugog jezika osim srpskog ne znaju“, što nam ukazuje da je islamsko stanovništvo u relativno bliskom vremenu primilo ovu veru – navodi Čeliković.

– Samo tridesetak godina kasnije Jovan Cvijić uočava da je kod ovog islamskog stanovništva u toku proces arnaućenja. Odmah nakon Prvog svetskog rata isti prostor je antropogeografski istražio učeni Toma Smiljanić Bradina i u potpunosti potvrdio zaključke prethodnika u delu „Mijaci, Gorna Reka i Mavrovsko polje“. U studiji „Arnauti naše krvi – Arnautaši“, objavljenoj 1939. Jovan Hadži-Vasiljević navodi mnoge primer arnaućenja. Nakon Drugog svetskog rata usledio je novi proces rasrbljavanja pod okriljem Brozove vlasti.

Da bi se ispunio zahtev Kominterne za stvaranje nove nacije, bilo je neophodno stvoriti njenu prošlost „makedonizacijom“ srpske baštine, od srednjovekovnih crkava do narodnih pesama.

– Stvaranje nove nacije je bilo teško jer nije imala istorijsko utemeljenje, pa se na tome radilo intenzivno u sledećih dvadeset godina, svim sredstvima, od promene prezimena, do prisvajanja istorijskih ličnosti. Proces je okončan stvaranjem nove crkve koja je prisvojila srpsku duhovnu baštinu – kaže Čeliković.

– Od šezdesetih prestaju sva etnološka istraživanja u SR Makedoniji, jer bi ona neminovno otkrila rasrbljavanje. U taj proces bio je uključen deo srpskih intelektualaca, a oni koji na to nisu pristali bili su proskribovani.

Kao tipičnu žrtvu kominternovske politike istoričar navodi Tomu Smiljanića Bradinu, učenog Srbina rodom iz Tresonče u debarskom kraju, etnografa, filologa, pisca, borca balkanskih ratova, Velikog i Aprilskog rata. On je 1930. u Francuskoj odbranio doktorsku disertaciju: „Naša stara plemena Mijaci i Brsjaci u Južnoj Srbiji“. Njegova istraživanja srpske baštine jugoslovenski komunisti su pokušali da „makedonizuju“ o čemu su ostavili bizarna svedočanstva.

– Prilikom objavljivanja rada Tome Smiljanića Bradine, „Stare narodne mijačke pesme“, u časopisu „Glasnik Etnografskog instituta SANU“ (knj. IH-H, SANU, Beograd, 1961), u primedbi na rad je zabeleženo: „Prilikom pregleda ovoga rada, referent je piscu stavio primedbu da pesme napiše na novom makedonskom jeziku“ – navodi Čeliković.

– Bradina je naravno to odbio, pa se u primedbi uz rad urednik izvinjavao da „pisac nije mogao usvojiti ovaj predlog, pošto je materijal prikupljao na terenu pre rata, pa nije u mogućnosti da tekst prilagodi novom makedonskom jeziku“. Tu redakciju je sproveo akademik Dušan Nedeljković, koji je negativnim recenzijama, između ostalog, onemogućio i da SANU objavi rad Cvijićevog sagovornika Radoslava LJ. Pavlovića, a jedna od primedaba bila je „da je autor u radu koristio crkvene matične knjige“, da bi referat na kraju zaključivao sa „Smrt fašizmu – sloboda narodu“.

U rasrbljavanju Vardarske Makedonije bio je veoma angažovan i poznati geograf i antropogeograf Jovan Trifunoski.

– On je rođen kao Srbin u Pologu i do 1944. godine u radovima se potpisivao kao Trifunović, a onda je promenio prezime – otkriva Čeliković.

– Bio je izuzetno vredan, jedan od poslednjih sledbenika Cvijićeve antropogeografske škole, koji je istražio prostore koji zahvataju predele slivova Južne Morave, Vardara i Crnog Drima. U studiji o Skopskoj Crnoj gori, gde je stanovništvo istrajavalo na srpskom poreklu i obeležjima, on nijednom ne kaže da su oni Srbi, već ih naziva pravoslavnim stanovništvom, dok lokalne Arnaute predstavlja kao naciju, bez religijskog obeležja. U istraživanjima Debra i okoline, on za hrišćane kaže da su Makedonci, iako su svi raniji istraživači pokazali da su to Srbi i opisali njihov jezik i običaje.

NAUČNIK I RATNIK

ETNOGRAF Toma Smiljanić Bradina rođen je 1888. u Tresonču u debarskom kraju, gde je 1906. do 1911. radio kao učitelj i sakupljao etnografsku građu. Kada je upisao Filozofski fakultet u Beogradu izbio je Prvi

balkanski rat i on je ratovao kao dobrovoljac u odredu vojvode Vuka, od Kumanova do Elbasana. U Veliki ratu je ponovo uzeo oružje u ruke, preživeo je albansku golgotu i sa Krfa je upućen u Francusku gde je završio studije istorije i geografije. Učestvovao je i u Aprilskom ratu, a zatim se povukao u Srbiju i radio kao učitelj u Aleksincu do 1946. kada se penzionisao.

POKAJNIK

JOVAN Trifunoski, rođen kao Trifunović, bio je najznačajniji geograf u jugoslovenskoj republici Makedoniji, profesor fakulteta u Skoplju.

– Ipak, zbog srpskog porekla on nije izabran u Makedonsku akademiju nauka, iako se trudio svim silama da afirmiše makedonsku naciju – kaže Borisav Čeliković.

– Nakon odlaska u penziju preselio se u Beograd i napisao i 1995. objavio knjigu „Makedoniziranje Južne Srbije“, verovatno sa ciljem da „spasi dušu“. U knjizi nije opisao svoju veliku ulogu u tom procesu, ali ona je zabeležena u njegovim radovima.