ŠOKANTNA,TAJNA KARTA AUSTROUGARSKE: Hrvatska bi dobila Bosnu da Princip nije ubio Ferdinanda (FOTO)

„Sjedinjene Države Velike Austrije“ je bio naziv predložene, reformisane Habzburške monarhije koji je imao za cilj da pomiri nacionalizme unutar imperije. Srbi, koji su tada bili većina u BiH i polovina stanovištva Kraljevine Hrvatske-Slavonije, dobili bi samo delić današnje Vojvodine

Predložene unutrašnje granice Sjedinjenih Država Velike Austrije koje su pratile etničke podele unutar Habzburške monarhije. Foto: Wikimedia Commons/Andrei nacu

Sjedinjenje Države Velike Austrije su umrle na istom papiru na kojem su i predložene. Ako su, rekla bi verovatno većina Srba, bez trunke kajanja i premišljanja.

U pitanju je bio projekat koji je negirao demografske činjenice balkanskih delova Austrougarske monarhije i samim tim suštinski bio nepravedan, u ovom slučaju prema srpskom narodu.

Ali, šta da jeste? Kako bi izgledala karta Srednje i Jugoistočne Evrope da je sa papira prešla u slovo ustava i zakona? Kakav bi dramatično drugačiji tok istorija imala?

Sve je počelo 1906. godine kada je grupa pravnika i političara okupljena oko nadvojvode Franca Ferdinanda – naslednika prestola habzburške imperije nakon samoubistva carevića Rudolfa i smrti oca samog Franca, Karla Ludviga – na čelu sa rumunskim advokatom Aurelom Popovićijem smislila genijalno rešenje koje je trebalo da sačuva carstvo u životu.

Prag na razglednici iz vremena Austrougarske. Foto: Wikimedia Commons/Derzsi Elekes Andor

Već je tada mnogo problema bilo u Dunavskoj monarhiji, i čak i da nije izbio Prvi svetski rat (tačnije, da nisu napali Kraljevinu Srbiju i time pokrenuli lančanu reakciju koja svet bacila u tamu narednih 30 godina, ako računamo i Drugi svetski rat koji je prirodni nastavak prethodnog) ta država bi se verovatno raspala.

I to verovatno u građanskom ratu, zato što loza Habzburga ni u ludilu ne bi sedela u Šenbrunu i nemo gledala kako im se parča ono što su hiljadu godina stvarali, i ono za šta su hiljadu godina vojevali.

Ta zemlja – koja se uzgred budi rečeno uopšte nije zvala Austrougarska već “Kraljevstva i Zemlje predstavljene u Carskom savetu i Zemlje svete ugarske krune Svetog Stefana” – bila je podeljena na nemački i mađarski entitet, i samo su ta dva naroda imali nekakvu političku moć, iako su zajedno činili samo 44 odsto od ukupnog broja stanovnika.

Etnička karta Austrougarske monarhije. Foto: Wikimedia Commons/Andrein

Svi ostali – Italijani, Rumuni, Česi, Srbi, Hrvati, Rusini, Slovaci, Slovenci, Ukrajinci, Poljaci – nisu imali nikakvu moć. Hrvati jesu imali ograničenu autonomiju u Kraljevini Hrvatskoj-Slavoniji, na bazi nagodbe sa Mađarima, ali je to bilo više nego skromno, kao i za prethodnih hiljadu godina. Zbog toga su neprivilegovane nacije ovu zemlju zvale i “tamnicom naroda”.

Posle čitavog niza protesta, demonstracija, nemira, uličnih sukoba, pobuna, terorističkih napada, pa čak i atentata – praktično je kod nas nepoznata činjenica da je carica Elizabeta, supruga cara Franca Jozefa, vladara Austrougarske, ubijena od strane italijanskog anarhiste u Ženevi 10. septembra 1898. godine – postalo je jasno da ovakvo stanje stvari u kojem dva naroda gospodare i naređuju dok ostalih deset nema nikakvog udela u odlučivanju, neće moći doveka da traje.

Pogrebna povorka na sahrani carice Elizabete 1898. godine. Foto: Wikimedia Commons/Vasárnapi Ujság, 1898, 39. szám

Zbog svega je toga Popovići došao do plana za federalizaciju koja je trebalo da umiri nemirne duhove porobljenih naroda. Podršku je našao u Francu Ferdinandu koji je i sam razumevao dobro da svom sinu neće imati šta da ostavi u amanet ako se zemlja ne reformiše.

Međutim, nadvojvoda nije želeo da se stvari previše reformišu, već onoliko koliko mora. U nekim je stvarima imao liberalne poglede dok je u drugim verovao tvrdo u dinastički centralizam i katolički konzervatizam; verovao je da Česima i Hrvatima treba dati autonomiju, ali nije voleo Mađare, a njihov nacionalizam je video kao najveću revolucionarnu snagu i opasnost za carevinu.

Suprotno našim predrasudama o njemu, zastupao je obazrivost u odnosima prema Srbiji i oko toga se navodno neprestano sukobljavao sa načelnikom generalštaba Francom Konradom fon Hecendorfom, upozoravajući da će grubo ophođenje prema Beogradu Austrougarsku dovesti u direktan sukob sa Rusijom, što će se na koncu završiti uništenjem obe imperije (upravo to se i desilo).

Civilna zastava Austrougarske koja nije imala državnu zastavu. Avenija Andraši u Budimpešti iz tog perioda. Foto: Wikipedia/Unknown Hungarian photographer

Detalji plana su bili jako interesantni iz današnje perspektive, a verovatno su podjednako bili zanimljivi i ondašnjim žiteljima Dvojne monarhije. Svi narodi imaju tendenciju da traže sopstvenu državu, i svi istovremeno imaju i želju da se udružuju sa drugim narodima. Ovo je negde pokrivalo obe stvari, kao danas Evropska unija.

Ferdinandova ideja je bila da u potpunosti promeni unutrašnju organizaciju zemlje i da stvori veći broj etničkih i lingvističkih poluautonomnih državica (u daljem tekstu ćemo ih zvati pokrajinama, da ne bi bilo zabune) koje bi bile u federalnom savezu pod nazivom Sjedinjene Države Velike Austrije. Time bi se, nadao se, napravio balans.

Centralna pokrajina bi svakako bila Nemačka-Austrija, koja bi zauzimala teritoriju današnje Austrije, Južnog Tirola, Čeških šuma i Južne Moravske, kao i južnih delova Sudeta i Burgenlanda, oblasti u kojima su Nemci većina. Pokrajina Nemačka-Bohemija bi bila oblast severnih Sudeta, u kojoj su takođe većina Nemci, kao i pokrajina Nemačka-Moravska, severni deo istorijske Moravske.

Jednostavni prikaz predloženih unutrašnjih granica Sjedinjenih Država Velike Austrije. Foto: Wikimedia Commons/PANONIAN

Pokrajine Češka i Slovačka bi okupljale ta dva naroda, dok bi pokrajina Zapadna Galicija okupila Poljake iz Monarhije. Istočna Galicija bi, pak, okupila Ukrajince.

Zemlja Sekelja bi okupila Sekelje koji žive u srcu današnje Rumunije a tada su živeli na istoku Transilvanije. Pokrajina Transilvanija (bez Zemlje Sekelja) zajedno sa Banatom i Bukovinom bi okupila Rumune, a Trento etničke Italijane. Pokrajina Trst – kojoj bi bile priključene i Gorica i zapadna Istra – okupila bi tamošnje Slovence i Italijane.

Kranjska bi skupila samo Slovence, Hrvatska bi zauzimala ne samo teritoriju današnje Hrvatske već i Srem, i Boku Kotorsku (sa kojom nikada veze nije imala), a možda čak i Bosnu-Hercegovinu (prvobitna Popovićijeva karta iz 1906. godine je nastala pre aneksije BiH). U svakom slučaju, barem polovina stanovništa te pokrajine bi bili Srbi, koji bi dobili samo pokrajinu Vojvodinu (delić ovoga što je Vojvodina danas).

Zanimljivo je to što su na svim demografskim kartama Austrougarske Srbi i Hrvati uvek računati zajedno, čime se (svesno ili nesvesno) prikrivao stvarni broj i teritorijalni opseg Srba na području same Kraljevine Hrvatske (koji je možda u oba slučaja išao i do 50 odsto), kao i na području Bosne-Hercegovine na kojoj se pouzdano zna da su Srbi tada bili većina (a bili su čak i nakon Drugog svetskog rata, uprkos genocidu).

Konačno, etnički Mađari bi, što se kaže, “izvisili”, jer bi od polovine Monarhije, ogromne teritorije koju su držali, ostali na onome što imaju i danas, što su po svaku cenu hteli da izbegnu.

Upravo je zbog njih stvar i propala (ili, bolje rečeno, nije bila još uvek realizovana) pre Sarajevskog atentata.

Plan preustroja Austrougarske monarhije koji je trebalo da stvori ravnopravni hrvatski entitet, tzv. Zemlje krune kralja Zvonimira. Foto: Wikimedia Commons/Ban kavalir

Beč je jednostavno naišao na previše snažan otpor Budimpešte, što je bilo i očekivano budući da bi to značilo da će Ugarska izgubiti povlašćeni, gospodarski položaj.

Tokom Prvog svetskog rata ponovo je zaživeo i stari plan koji je trebalo da stvori treći, hrvatski entitet u Dunavskoj monarhiji, i da Hrvatsku-Slavoniju po prvi put posle hiljadu godina izdvoji iz Ugarske.

Novi imperator Karlo I je pružao podršku Hrvatima, ali su Mađari sve vreme udarali veto. Kada je dogovor konačno pao oktobra 1918. godine, zbog kolapsa Habzburške monarhije koji se u tom trenutku odigravao na njenim južnim granicama nakon proboja Solunskog fronta, nikada nije zaživeo.

(O. Š.)