Kako ukloniti bol, smanjiti oteklinu, održati pokretljivost zglobova?

Artroza je bolest koštano-mišićno-zglobnog sistema nastala usled trošenja hrskavice zbog prirodnog starenja, prethodnih oštećenja zglobova te brojnih drugih etioloških faktora.

Kako sprečiti artrozu?

Održavanjem idealne telesne težine. Na primer, u slučaju da je telesna težina 20% veća od idealne, rizik od artroze kolena dvostruko je veći. Suvišni kilogrami opterećuju zglobove kičme. Vežbanjem – preporučuje se gimnastika za pokretljivost zglobova i jačanje mišićnog tonusa: vežbe istezanja i klasične vežbe zagrevanja, najmanje tri puta nedeljno.

U slučaju artroze ruku, korisna je jednostavna vežba poput stezanja gumene loptice.

Preporučuje se ishrana bogata voćem, povrćem i Omega 3 masnim kiselinama (kojih u izobilju ima u plavoj ribi), koja može smanjiti upalu zglobnih tkiva. Promena klime: najbolja je suva klima, jer vlaga i nagle promene vremena dovode do pojave bola.

Lečenje i terapija

Artroza se ne može izlečiti, ali se može poboljšati kvalitet života pacijenta: ukloniti bol, smanjiti otok, održati pokretljivost zglobova. Na prvom je mestu kinezioterapija (vežbe rasterećenja), što poboljšava pokretljivost zglobova, podstiče procese obnavljanja hrskavice, jača mišiče i povećava stabilnost zglobova. U jednostavnijim slučajevima pacijent može vežbati sam, ali obično se to radi uz pomoć fizioterapeuta, prema lekarskoj preporuci.

Fizičko lečenje uključuje i lečenje vodom te različite elektroterapijske postupke. Primjenjuju se lekovi za ublažavanje bola i protiv sekundarnih upalnih promena, te lekovi koji smanjuju napetost mišića. Fizikalna terapija degenerativnih reumatskih bolesti zglobova koristi razne fizikalne procedure čiji je cilj da poboljša lokalne cirkulacije zahvaćenog zgloba, ukloniti mišićni spazam i bol te tako postići poboljšanje funkcije zgloba. Koriste se sledeće procedure:

terapije strujom

procedure terapije toplinom (parafinske kupke, parafinski oblozi, krioterapija / terapija ledom)

svetlosne terapije (lampe sa izvorom infracrvenih zraka)

medicinska gimnastika u vidu aktivnih vežbi u dvorani ili vežbe u vodi – hidrokinezioterapija. Vežbe u rasteretnom položaju u dvorani kao i hidroterapija u bazenima dovode do povećanja pokretljivosti zgloba, smanjenja bola, relaksacije, jačanja mišića i korekcije položaja tela.

Reč artroza dolazi od grčkog „Arthr“ što znači zglob. Pritom se misli na bolesne promene na jednom ili više zglobova koje ne počinju uvek sa oštećenjem hrskavice i nisu izazvane upalom. Postoji mnoštvo faktora koji uzrokuju ili pogoduju oštećenju hrskavice. U početku je to često krivo opterećivanje određenog zgloba ili njegovo preopterećenje. Ali i urođene mane ili pak nezgode mogu dovesti do prevremenog propadanja hrskavice.

Artroza ili osteoartroza je degenerativna bolest perifernih zglobova. Zglob je spoj između dvije kosti. Građa zgloba uslovljava vrstu i obim kretnja koji se mogu vršiti u zglobu. Neki zglobovi, kao oni između kostiju lobanje, zvani šavovi, nisu pokretni u odraslih osoba. Drugi zglobovi imaju veći obim kretnja. Na primer, u ramenom zglobu, koji se sastoji od kugle i čašice, moguća je unutrašnja i spoljna rotacija (okretanje oko uzdužne ose) kao i kretnje napred nazad i u stranu.

U lakatnom zglobu i zglobovima prstiju ruke i noge moguće je izvršiti samo pregibanje (fleksiju) i ispružanje (ekstenziju). Ostali delovi zglobova obezbeđuju stabilnost i smanjuju mogućnost oštećenja struktura usled dugotrajne upotrebe. Zglobne ploštine su prekrivene hrskavicom – glatkim, otpornim, zaštitnim tkivom koje deluje kao ublaživač udaraca i sprečava trenje između zglobnih ploština kostiju. Zglob je takođe prekriven tkivom (Sinovijalna tkivo) koje ga oblaže sa svih strana tvoreći zglobnu čauru. Stanice u sinovijalnom tkivu proizvode prozirnu tečnost (sinovijalna tečnost) koja ispunjava zglobnu čauru i dodatno smanjuje trenje i olakšava kretnje.

Artroza zahvata hrskavicu oko zgloba, sinovijsku ovojnicu i vezivnu hrskavicu (kolena, kuka ili ruku), koja se u normalnim okolnostima „troši“ kretanjem, ali i neprestano obnavlja. Kod artroze obnova je sporija od trošenja: vlakna hrskavice slabe i na kraju nestaju. Time dolazi do promena u kostima: kost zbog mjestimičnog taloženja mineralnih soli postaje čvršća i nastaju izrasline (osteofiti).

Artroza kao bolest nastaje kao posledica degenerativnih promena u zglobnoj hrskavici, što dovodi do subhondralne skleroze kosti i hipertrofičnih promena na rubnim delovima kosti (osteofiti). Ako bolest zahvati veći broj zglobova tada govorimo o poliartrozi. Artroza je neizlečiva bolest i najčešće se s vremenom pogoršava. Međutim, jačina simptoma se može kontrolisati pravilnim i kontinuiranim lečenjem.

Degenerativne bolesti zglobova su vrlo rasprostranjene, od kojih uglavnom obolevaju starije osobe, iako su vrlo česte i među mlađim osobama. Ova bolest podjednako pogađa muškarce i žene, nešto više žene posle 55. godine. U razvijenim zemljama degenerativna oboljenja zglobova na prvom su mestu kao uzrok izostanka s posla, što govori o njihovoj izuzetnoj epidemiološkoj važnosti. Prognoza degenerativnih oboljenja zglobova je relativno dobra, osim kod Koksartroza i gonartroze. Sama bolest ne utiče na opšte stanje organizma i životni vek pacijenta.

Pod definicijom primarne artroze najčešće se smatra posledica procesa starenja i zato bi, prema ovoj definiciji, trebala biti učestalija kod starijih osoba. Uz artozu se najčešće veže pojam starenja koji se u odnosi na proces degeneracije zglobne hrskavice. No, istraživanja su pokazala da ove promene nisu uvek vezane za starije osobe, niti se može naći bilo kakva veza između stepena oštećenja hrskavice (npr. Glave butne kosti) i starosti pacijenta.

Na iznenađenje mnogih ortopeda dokazano je da u delovima zgloba čija hrskavica podnosi manji pritisak, degenerativne su promene naglašenije, što znači da su one najizraženije u sistemu „bez pritiska“ na glavu zgloba (npr. Butne kosti). Isto tako, svakodnevno opterećenje zgloba čuva zglobnu hrskavicu, a nepravilno je opterećenje najčešći uzrok degeneracije zglobne hrskavice.

U širem smislu se stoga primarna artroza može smatrati idiopatski fenomenom, koji se javlja u prethodno netaknutim (neoštećenim) zglobovima, bez očiglednog i jasnog razloga nastanka degenerativnih promena. U literaturi se kao etiološki faktori primarne artroze navode; starija životna dob, gojaznost, genetski faktori, fizička aktivnost, hormonalno stanje, upalne bolesti kuka (kao npr. reumatoidni artritis, ankilozirajući spondilitis, Ritterov sindrom, ili lupus), kalcijum pirofosfatne bolest, difuzna idiopatska koštana hiperostoze, giht, hemokromatoza, osteonekroza i prelom oko zgloba, uključujući i prelome acetabuluma (deo karlice), glave i vrata butne kosti, oštećenja hrskavice usled infekcije ili penetracije osteofiksacijskog materijala (proteze) u prostor zgloba, pri čemu nije dokazano da i jedan od njih ima presudnu ulogu. Danas više podataka navodi na zaključak da u etiologiji primarne artroze učestvuju i imunološki mehanizmi.

simptomi artroze

Bol je glavni simptom u osteoartroza koji nastaje kombinacijom brojnih mehanizama koji uključuju sledeće anatomske strukture i patofiziološke procese. Bol u zglobovima može se manifestovati u obliku pečenja ili u obliku oštre ubodne boli. Kod nekih osoba, bol može „dolaziti i odlaziti“: karakteristična je pojava boli ujutro nakon ustajanja, pa smanjenje jačine boli tokom dana, te ponovo pojačanje boli tokom večeri. Stalna bol ili bol koja se javlja tokom spavanja česti je znak pogoršanja kliničke slike artroze.

Bol je najčešći i najvažniji karakter artroze: pojavljuje se na početku pokreta zgloba (recimo, hoda), a potom se smanjuje. U hrskavici nastaju sitne pukotine, koje postaju sve dublje, pa pojedini komadići hrskavice počnu i da otpada s kosti, dok naposletku ne propadne sva, pa se dodiruju 2 ogoljele kosti. Zglob više nije pokretljiv, niti se može opteretiti.

Odlomljeni komadići hrskavice plivaju po zglobnoj šupljini pa mogu nadraživati zglobnu čauru, što uzrokuje prolaznu reakcioni upalu, ili pak zakočiti zglob pri nekom pokretu, ne dopuštajući dalje pokrete ( „blokada zgloba“). Ukočenost zgloba koja se najčešće manifestuje otežanim pokretima nakon jutarnjeg ustajanja iz kreveta ili dužeg ležanja jedan je od čestih simptoma. U zglobovima se nakon mirovanja javlja osećaj krutosti i škripanja, neposredno nakon ponovnog pokušaja uspostave kretanja.

Ukočenost se može javiti u obolelom zglobu i nakon kraćeg ili dužeg sedenja. Znak uznapredovalih degenerativnih promena su cistične šupljine što nastaju zbog propadanja koštanog tkiva. Razvojem bolesti pokretnost zgloba je sve manja. Bolest se razvija sporo i gubitak pokretljivosti je postepen, ali, na žalost, nepovratan. Izobličenja u području zgloba mogu nastati zbog njegova promenjenog oblika, odebljanja zglobne čaure ili izliva tečnosti u zglob. Škripanje pri kretanju je uzrokovano trenjem neravnih površina zglobne hrskavice. Zglob s vremenom postaje labav (nestabilan), a kržlja i mišići. Konačna slika artroze je deformacija zgloba.

Dijagnostikovanje bolesti

Dijagnoza osteoartroza postavlja se na osnovu pravilno izvedene anamneze, fizikalnog pregleda, laboratorijskih i rendgenoloških nalaza: prema potrebi i kompjuterizovane tomografije ili magnetne rezonance zglobova. Tradicionalni način postavljanja dijagnoze artroze predviđa pojavu trajne i uporne boli i ukočenosti i otkrivanje oštećenja hrskavice u zglobovima na rendgenskom slici.

Prisutnost boli sugeriše da je od početka bolesti prošlo dosta vremena, pa su oštećenja u zglobu obično teška. Lečenje se u tada usmerava samo na ublažavanje simptoma. U težim slučajevima je za potpuno oslobađanje tegoba potrebna i potpuna zamena obolelog zgloba veštačkim zglobom. Uvođenjem magnetne rezonance (MR) i primenom novih metoda snimanja tom tehnikom ostvaren je izuzetan napredak u ranom otkrivanju i prevenciji artroze.

(dr. Morana Brkljačić / 7Dnevno)